ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

ΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΤΟ ΑΝΤΙΒΑΡΟ ΣΤΗΝ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΑΓΚΥΛΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΕΛΜΑΤΩΣΗ...

Αναντίρρητα, η προσωπικότητα του Σωκράτη, ως φιλοσόφου, μύστη, πολεμιστή, πολίτη, ήταν ρηξικέλευθη για την Αθηναϊκή Πολιτεία και μία τέτοια μορφή, δεν μπορεί να κατέχει διαχρονική διάσταση και η διδασκαλία της να αποτελεί σημείο αναφοράς στο διηνεκές του χρόνου... Ο Σωκράτης κατ΄ αρχήν συνιστά το αρχετυπικό πρότυπο του Ανθρώπου που υποτάσσεται και θυσιάζει εαυτόν για την εκπλήρωση ενός ανώτερου σκοπού, για την συμμόρφωση και υπηρέτηση των ιδανικών και των αξιών που τον διακατέχουν. 

Διόλου τυχαία, η επίδραση που άσκησε στον φιλοσοφικό στοχασμό ήταν τόσο σημαντική, που αν και δεν άφησε κανένα γραπτό έργο, οι φιλοσοφικές τάσεις και ρεύματα ανά το ιστορικό γίγνεσθαι διακρίθηκαν στην προσωκρατική και στην μετασωκρατική περίοδο, οροσημαίνοντας δηλαδή τον φιλοσοφικό στοχασμό κατά τρόπο ανεξίτηλο και ουσιαστικό.

Ο Σωκράτης, σύμφωνα με τον Κικέρωνα, είναι εκείνος που «κατέβασε τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη γη». 

Εμβαθύνοντας στην σωκρατική διδασκαλία, διαπιστώνουμε ότι είναι η κατ΄ εξοχήν εσωτεριστική, υπό την έννοια ότι ο μεγάλος φιλόσοφος ενέσκυψε και μελέτησε τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, προβληματιζόμενος για μεγάλα υπαρξιακά θέματα και αποφαινόμενος για θεμελιακές συνθήκες που κατατείνουν στον ευδαίμονα βίο, επισημαίνοντας αφ΄ ενός τις προϋποθέσεις για την πραγμάτωση της ευτυχίας, του "ευ ζειν", αλλά και στηλιτεύοντας τα πάθη και τα ελαττώματα που κατατρέχουν την ανθρώπινη οντότητα, απομακρύνοντάς την από το φως... Λίαν εύστοχη είναι η προσομοίωσή του με αλογόμυγα, η οποία τσιμπά τους αθηναίους και τους υπενθυμίζει τα λάθη, τις ολιγωρίες και τις παραλείψεις τους, λειτουργώντας με γνώμονα τις συνειδησιακές του υπαγορεύσεις, οι οποίες απέρρεαν από την εσωτερική του συνομιλία με το "δαιμόνιο", με τον εσώτερο, αληθινό του εαυτό, ο οποίος διατηρούσε επικοινωνία με τους ανωτέρους κόσμους...

Ο Σωκράτης εναντινόταν προ τους σοφιστές, ήταν ανιδιοτελής και απέριττος (ενδεικτικά ανέφερε πώς όσο λιγότερα υλικά αγαθά έχει ανάγκη, τόσο περισσότερο προσεγγίζει το Θείον) και παρότρυνε τους νέους να ενδιαφέρονται για τα θέματα της ψυχής και ζητούσε από τον κόσμο να μη θεοποιεί τα υλικά αγαθά διότι είναι πρόσκαιρα και μάταια.

Ποιό το έγκλημα του Σωκράτους; Προφανώς το ότι παρακινούσε τους νέους να εγκύψουν στον κόσμο της ψυχής αφ΄ ενός, αφ΄ ετέρου να διάγουν βίο χρηστοήθη και μακράν της θεοποιήσεως της ύλης...  

Μπορεί ο Σωκράτης να μην ήταν ιδιαίτερα ελκυστικός εμφανισιακά, όμως οι πνευματικές του αρετές αρκούσαν ώστε να κατακτούν τους ανθρώπους που μπορούσαν να διακρίνουν τα πνευματικά διαμάντια που κοσμούσαν το εσωτερικό του είναι... Διαπνεόταν από μία έντονη φιλοπατρία και ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για την ηθική αναγέννηση των ανθρώπων. 

Η εναντίωση του Σωκράτη προς τους σοφιστές, αποτελεί μία σημαντική πτυχή του έργου του. Ο ίδιος δεν έπαιρνε ποτέ του χρήματα για τη διδασκαλία του, ενώ οι άνθρωποι που τον άκουγαν και γινόντουσαν μαθητές του, ανήκαν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Οι νέοι ήταν άνθρωποι που γοητεύονταν ιδιαίτερα από εκείνον; και εκείνος, θεωρώντας πως οι νέοι που είναι και η ελπίδα για τη βελτίωση του κόσμου, τους προσέγγιζε με ιδιαίτερη αγάπη και ευαισθησία.

Ακολουθώντας τις αρχές των αληθινών εσωτεριστών, ο Σωκράτης δεν είχε άμεση ενασχόληση με την πολιτική, θεωρώντας πως εκείνη καλλιεργεί τη ματαιοδοξία των ανθρώπων, ωστόσο αυτό δεν τον εμπόδισε διόλου να είναι ενεργός πολίτης και να μετάσχει σε σημαντικά γεγονότα της Αθηναϊκής ιστορίας. Μετείχε σε τρεις εκστρατείες στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, στην πολιορκία της Ποτίδαιας, στο Δήλιο της Βοιωτίας.Το 404 π.Χ. έσωσε τη ζωή του Αλκιβιάδη στη μάχη της Αμφίπολης, ενώ σύμφωνα με τη μαρτυρία του ίδιου: «υπέμεινε με αξιοθαύμαστο τρόπο τις κακουχίες». 

Η σωκρατική διδασκαλία διακρίθηκε από την μέθοδο της μαιευτικής που μετερχόταν ο φιλόσοφος, η οποία σε συνδυασμό με την ειρωνεία, προσπαθεί να εκμαιεύσει από τον συνομιλητή την αλήθεια. Μέσω ερωτήσεων και με την επίκληση της, φαινομενικής, άγνοιας του Σωκράτη, ο συνομιλητής εξαναγκάζεται να προβεί με επαγωγικό τρόπο στην εξαγωγή συμπερασμάτων, στην εκμαίευση της αλήθειας. Ο Σωκράτης ωθούσε τον συνομιλητή του να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα, δεν του προσέφερε μασημένη τροφή, δεν του υπέβαλλε συμπεράσματα, αλλά του καλλιεργούσε την κριτική και νοητική ικανότητα στο έπακρο, ώστε τον ωθούσε στην εμβάθυνση και στην ανακάλυψη της σχέσεως αιτίου και αιτιατού. 

Η επαγωγική συλλογιστική μέθοδος υπήρξε ένας τρόπος εξαγωγής συμπερασμάτων για τον ίδιο. Ο Σωκράτης χρησιμοποιώντας παραδείγματα από τον εξωτερικό κόσμο, οδηγούνταν στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων. Δεν θα υπεισέλθουμε στο σύνολο της φιλοσοφικής θεωρήσεως του Σωκράτους, γιατί αυτό εκφεύγει ενός τόσο σύντομου κειμένου. Θα τονίσουμε ωστόσο ότι η καθοδήγησή του προερχόταν από το εσωτερικό δαιμόνιο, το οποίο συνιστούσε την "γέφυρα" επικοινωνία με το θείον και ότι ο Σωκράτης ανέτρεψε με την σκέψη του την δογματική αγκύλωση και κατέστησε την φιλοσοφία τρόπο ζωής, προσδίδοντας στην φιλοσοφική ενατένιση και μία βιωματική διάσταση...

Η φιλοσοφική αντίληψη του Σωκράτη διατυπώνεται και εκφράζεται μέσω των πλατωνικών διαλόγων για μία σειρά από θέματα που άπτονται της ανθρώπινης υπάρξεως, της ζωής και του κόσμου...

Ο Σωκράτης στην απολογία του υποστήριξε πως ο ίδιος ήταν σοφότερος των άλλων ανθρώπων, επειδή παραδεχόταν πως δε γνώριζε τίποτα, είχε δηλαδή επίγνωση της άγνοιάς του (Εν οίδα ότι ουδέν οίδα). Φυσικά και ο Σωκράτης διέθετε γνώσεις, όμως είχε επίγνωση πώς όσες γνώσεις και να διαθέτει, σε σχέση με το άπειρο του γνωστικού φάσματος, είναι αδαής. Η επίγνωση ακριβώς της άγνοιάς του, ήταν εκείνο το στοιχείο που τον καθιστούσε σοφό, όπως απεφάνθη και το δελφικό μαντείο. 

Ο Σωκράτης προκάλεσε επίσης το μένος της φαυλοκρατίας και των δημαγωγών που ρήξαζαν την Αθηναϊκή πολιτεία, διότι δίδασκε τις αρχές της πολιτικής αριστοκρατίας. "΄Αρχειν τον κρείττονα" και επίσης ότι "ουκ εν τω πολλώ το ευ", ενώ για εξειδικευμένα ζητήματα δικαίωμα λόγου δύνανται να έχουν μόνον οι επαϊοντες, επιχείρημα αδιάσειστο που γκρέμιζε τα σαρθρά θεμέλια της ψευδοδημοκρατίας...

Η φιλοπατρία του Σωκράτη είναι υποδειγματική, η δε αυταπάρνησή του μοναδική, απόρροια του γεγονότος πως ενώ θα μπορούσε να διαφύγει και να αποφύγει το θάνατο, εκείνος θεωρούσε πως πρέπει να επιδείξει απόλυτη υπακοή στο νόμο της πατρίδας, ακόμα και αν η απόφαση που ελήφθη σε βάρος του είναι άδικη. Ο ίδιος έλεγε πως «πατρός τε και μητρός τε και των άλλων προγόνων απάντων, τιμιότερον και οσιότερον και σεμνότερον εστίν η Πατρίς. Και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοόις και παρ΄ ανθρώποις τοις νουν έχουσιν". 

Αυτή η αφοβία του Σωκράτη απέναντι στο θάνατο, αναδεικνύει περίτρανα την πεποίθησή του πως η ψυχή διαχωρίζεται μετά τον βιολογικό θάνατο του σώματος και δεν αισθάνεται πια πόνο ή κάποιο άλλο σωματικό ερέθισμα. 

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

KΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:"ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΙΚΝΟ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ-ΒΑΣΙΛΕΩΝ-ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ"

Το σύγγραμμα αυτό του Ι. Χαραλαμπόπουλου, αποτελεί μία πρωτότυπη όσο και περιεκτική αναφορά στην Ακαδημία Πλάτωνος, στο πρότυπο αυτό φιλοσοφικό, μυητικό λίκνο της αρχαιότητος. Ένας τόπος αφιερωμένος στις Μούσες, όπου ανυψώθηκε ο φιλοσοφικός στοχασμός στον κολοφώνα του και σμιλεύθηκαν πνεύματα και σώματα αρμονικά στο μεγάλο εκπαιδευτήριο που ίδρυσε ο Αριστοκλής...
Η μελέτη αυτή, συνιστά ουσιαστικά μία "μύηση" στην φιλοσοφία και στις πρακτικές της Σχολής, στα προγράμματα διδασκαλίας αλλά και μία αναδρομή στις μεγάλες πνευματικές φυσιογνωμίες που κράτησαν τα ηνία της στο διάβα του χρόνου... Είναι μία "εμβάπτιση" στα νάματα του πλατωνικού στοχασμού και της ιδεαλιστικής κοσμοαντιλήψεως των πραγμάτων, όπως ακριβώς την μεταλαμπάδευσε ο Πλάτων στις επερχόμενες γενεές...

Εάν υπήρχε Ελληνικό Κράτος πραγματικό, ο χώρος αυτός θα είχε αναδειχθεί, θα αποτελούσε σημείο αναφοράς ολόκληρης της οικουμένης με την διοργάνωση φιλοσοφικών συνεδρίων με αντικείμενο την πλατωνική φιλοσοφία, με την περιήγηση στο μουσείο που θα εξέθετε τα αρχαιολογικά ευρήματα από τον χώρο της Ακαδημίας, με την ανάδειξη και αναστήλωση/αποκατάσταση κτιρίων και δομών της Ακαδημίας, με αναβάθμιση του πάρκου ως χώρου αρχαιολογικών περιπάτων...

΄Ολα θαμμένα στην λησμονιά και εγκατελειμένα στην λήθη... Το βιβλίο αυτό, ωστόσο ανασύρει μνήμες, αναφέρεται στην Ακαδημία και στον ΄Ιππιο Κολωνό, συντηρεί άσβηστη την φλόγα, ώστε κάποια μέρα να τιμηθεί ο τόπος αυτός με τον προσήκοντα σεβασμό και να αναδειχθεί στην περίοπτη θέση που του αξίζει....

΄Ενας χώρος σήμερα υποβαθμισμένος, που σε τίποτε δεν θυμίζει τις αρχαίες δόξες, την ιστορική σημασία που διαδραμάτιζε στην μόρφωση και αγωγή των νέων, καθόλου δεν παραπέμπει στον υψηλό αυτό φιλοσοφικό και εκπαιδευτικό θεσμό... Η Ακαδημία, λαβούσα την επωνυμία της από τον ομώνυμο αττικό ήρωα Ακάδημο, είχε πολύπλευρο ρόλο και αποστολή, γι΄ αυτό και διαιωνίσθηκε η λειτουργία της για μακραίωνο διάστημα, έως ότου επήλθε απαγόρευση και κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών το 529 μ.Χ. στο πλαίσιο της ελεύσεως του σκοτεινού Μεσαίωνα...

Η Ακαδημία δεν παρείχε εγκυκλοπαιδικές απλά γνώσεις. Η αποστολή της ήταν κατά πολύ υψηλότερη, επιτύγχανε την αφύπνιση και καλλιέργεια της νοητικής και κριτικής ικανότητας των μαθητών της, τους υποδείκνυε τον τρόπο, την μέθοδο του σκέπτεσθαι, ώστε να καταστούν αυτόφωτοι. 

Παράλληλα, το βιβλίο αυτό, πραγματοποιεί μία σύντομη αναφορά στον θεσμό των Γυμνασίων και ιδιαίτερη μνεία στο Λύκειο του Αριστοτέλους καθώς και στο Γυμνάσιο του Κυνοσάργους, στους θρύλους και στις παραδόσεις που τα περιβάλλουν, εκπαιδευτικοί θεσμοί που υφίσταντο παράλληλα με την Ακαδημία του Πλάτωνος στην Αρχαία Αθήνα...

Οι ενδιαφερόμενοι για το βιβλίο "Ακαδημία Πλάτωνος" του Ιωάννη Χαραλαμπόπουλου, μπορούν να απευθύνονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση ionhellas@gmail.com ή στο τηλέφωνο 6909-753372.