Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ 

Τα χρώματα ανέκαθεν ασκούσαν μια σημαντική αισθητική όσο και ψυχολογική επίδραση στον άνθρωπο και κατ’ επέκταση σε όλες τις έμβιες υπάρξεις. Υπάρχει άποψη που υποστηρίζει ότι τα χρώματα αποτελούν σημάδια συμβολικά μιας ευρύτερης συμπαντικής νόησης. Σε αυτή την περίπτωση λειτουργούν ως μια κλίμακα που οδηγεί δια των εικόνων στην Πλατωνική αντίληψη των ιδεών, στον κόσμο των αιωνίων αρχετύπων. Τα χρώματα αναφέρονται σε σχέση με τα αρχέτυπα, σε συμπλέγματα του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου. 

Αποτελούν ουσιαστικά ένα σημείο επαφής όπου τέμνονται η τέχνη, η επιστήμη, η φιλοσοφία και οι θρησκείες, ενώ συνδέονται παράλληλα με μεταφυσικές αντιλήψεις καθώς και με την αφύπνιση των ενεργειακών κέντρων. Είναι γνωστό σε όσους ασχολούνται με την ενεργειακή υπόσταση του ανθρώπου ότι τα χρώματα προσδιορίζουν την κατάσταση και την ποιότητα της ανθρώπινης αύρας σε επίπεδο απεικόνισης όπως αποδίδεται φωτογραφικά με τη μέθοδο φωτογράφισης της αύρας των έμβιων όντων. 

Στο σημείο αυτό να τονιστεί ότι η κλίμακα των χρωματικών διακυμάνσεων σχηματίζει μια νοητή γέφυρα μεταξύ του φυσικού και του μεταφυσικού κόσμου, της φύσεως αλλά και του Θεού. Καθόλου τυχαία στις αρχαίες παραδόσεις το ουράνιο τόξο σε επίπεδο απεικόνισης θεωρήθηκε σαν μια γέφυρα που συνδέει και ενώνει τον ουρανό με τη γη. Η ιδιάζουσα ψυχολογική επίδραση των χρωμάτων στα έμβια όντα έγινε αφορμή για την χρησιμοποίησή τους ως θεραπευτικό μέσο στο πλαίσιο της λεγόμενης χρωματοθεραπείας. 

Τι είναι όμως το χρώμα και τι αντιπροσωπεύει; Για τη φυσική επιστήμη το χρώμα αποτελεί μια μορφή φωτός, είναι δηλαδή μια ακτινοβολία που εκπέμπεται σε ορισμένο μήκος κύματος. 

Το πράσινο χρώμα ήταν αφιερωμένο στη θεά Αφροδίτη, η οποία αναδύθηκε μέσα από τα ύδατα. Αποτελεί την προσωποποίηση της θηλυκής όψεως της φύσης. Σε όλους τους κοσμογονικούς μύθους το νερό κατέχει κυρίαρχη διάσταση, καθότι από τα αρχέγονα ύδατα πρωτογεννήθηκε ο κόσμος. 

Η ίδια η Άνοιξη που ταυτίζεται με την αναγέννηση της φύσης έχει πράσινο χρώμα. Η πράσινη φύση ενώνεται με τον χρυσό ήλιο και αυτός είναι ουσιαστικά ο αλχημικός γάμος της ύλης με το πνεύμα, του νερού με τη φωτιά και κατ επέκταση του συνειδητού με το ασυνείδητο στοιχείο. Ενδεικτικό της σημασίας και της επιδράσεως που ασκούν οι χρωματικές διακυμάνσεις είναι και ακόλουθη διαπίστωση: Η παντελής απουσία χρώματος δημιουργεί το μαύρο το οποίο φαντάζει ερεβώδες, ταυτιζόμενο με το χάος που προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Από την άλλη πλευρά η συνύπαρξη όλων των χρωμάτων δημιουργεί το άσπρο το οποίο όπως και το μαύρο δεν θεωρείται χρώμα, προκαλώντας όπου κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό, μια ψυχρότητα. Χρώματα όπως το πράσινο με το λευκό, το κυανό και το ρόδινο είναι αφιερωμένα στην βασίλισσα των ουρανών είτε ως Μαρία εμφανίζεται, είτε ως μεγάλη μητέρα. 

Σε μυθολογικό επίπεδο η θεά Αθηνά με τα κυανοπράσινα μάτια της ενώνεται με τον Ήφαιστο, τον θεό του πυρός, για να γεννηθεί ο ηλιακός Απόλλων. 

Σε όλα τα αρχέγονα θρησκευτικά συστήματα το πράσινο χρώμα αντιπροσωπεύει τον πρώτο βαθμό πνευματικής αναγεννήσεως. Το κυανό που συμβολίζει τη σοφία αντιστοιχεί στο δεύτερο βαθμό και το ερυθρό που εκφράζεται από τη φωτιά στον τρίτο.

Ενδεικτικά θα αναφερθεί ότι ο συμβολισμός αυτός σε μυθολογικό επίπεδο εκφράζεται από τις τρεις Χάριτες. 

Η Θάλεια εξουσιάζει τη χλωρίδα με το πράσινο χρώμα, η Ευφροσύνη ελέγχει το βασίλειο του αέρα που αντιπροσωπεύεται από το γαλάζιο και η Αγλαία εφορεύει επί του στοιχείου της φωτιάς, δηλαδή στο ερυθρό. Το πράσινο επίσης θεωρείται και ως το χρώμα της ελπίδας, της νεότητας αλλά και της εναρκτήριας μυσταγωγικής διαδικασίας κατά την οποία προσφέρονταν οι πρώτοι καρποί στους Θεούς. 

Συμβολίζοντας ακόμα τη νίκη της φύσεως αλλά και την κατίσχυση των πνευματικών δυνάμεων, το πράσινο κατέστη έμβλημα της νίκης. 

Καθόλου τυχαία η βλάστηση, η αναζωογόνηση είναι συνυφασμένες με το πράσινο χρώμα κι αυτό με τη σειρά του, παραπέμπει σε μια απέραντη άβυσσο άγνωστων δυνάμεων. 

Το γαλάζιο χρώμα που αποτελεί το χρώμα του ουρανού συσχετίστηκε στην ανθρώπινη διάνοια με δυνάμεις απρόσιτες για το σώμα, ευρισκόμενες σε υψηλότερα επίπεδα. Ανήκει κι αυτό στα ψυχρά χρώματα, παραπέμποντας στα νερά των θαλασσών και στο χρώμα του ουρανού, προκαλώντας στην ανθρώπινη μνήμη συνειρμούς που σχετίζονται με την αναζήτηση και την ηθική τελειότητα. Το κυανό επίσης εννοούμενο ως ουράνιος θόλος που καλύπτει τον Όλυμπο θεωρείται ως η κατοικία των Θεών. για αυτό και εκλαμβάνεται ως σύμβολο θεϊκής σοφίας. 

Η κοσμική αυτή πραγματικότητα αντιπροσωπεύεται στη μορφή του Διός ο οποίο είναι ο Ζευγνύων η ενοποιός δηλαδή δύναμη των δυο πολικοτήτων αρσενικού και θηλυκού, θετικού και αρνητικού. Το κυανό θεωρείται κυρίως θηλυκό χρώμα και επομένως παθητικό σε αντίθεση με το ερυθρό που θεωρείται ενεργητικό. Στο χώρο του κυανού χρώματος παρουσιάζονται πολλές αποχρώσεις που έχουν η καθεμία το νόημα της σε επίπεδο συμβολισμού. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει τα ψυχρά χρώματα ευνοούν την ηρεμία, την ανάπαυση και την γλυκύτητα. Αντίθετα τα θερμά χρώματα τροφοδοτούν την ενεργητικότητα την ζωντάνια και τη χαρά. 

Έχει διαπιστωθεί ότι υφίσταται αντιστοιχία μεταξύ των χρωμάτων και του κόσμου των ήχων, ερευνητικό αντικείμενο το οποίο είχε απασχολήσει τον Πυθαγόρα τον Αριστοτέλη και άλλους φιλοσόφους, καταδεικνύοντας τον συσχετισμό των ήχων προς τις διάφορες διακυμάνσεις του χρωματικού φάσματος. Μέσα από αυτές τις πειραματικές έρευνες έγινε αντιληπτό ότι τα χρώματα ανταποκρίνονται στο συναισθηματικό μας πλούτο. Απόρροια αυτών των πειραμάτων που κατέδειξαν την επιρροή των χρωμάτων, υπήρξε η ίδρυση από ψυχιάτρους χώρων ψυχικής υγείας στους οποίους θεράπευαν τους ευερέθιστους ανθρώπους σε δωμάτια με μπλε και βιολετί χρώματα, ενώ τους υποτονικούς σε χώρους με ερυθρές και έντονα θερμές αποχρώσεις. 

Σημαντική παράμετρο όμως αποτελούν και οι ψυχικές εκείνες καταστάσεις οι οποίες συνδέονται με ήχους, κραδασμούς και λέξεις οι οποίες αποκτούν χρωματική σημασία. Θεωρείται βέβαιο ότι στα ενδόμυχα του ασυνειδήτου μας ήχοι και χρώματα διαθέτουν κοινή αρχετυπική αφετηρία. 

Το ιώδες χρώμα, συγγενές του κυανού συγκρίθηκε επιτυχώς με τους οξύτερους ήχους που μπορεί να συλλάβει το ανθρώπινο αυτί. Από την άλλη πλευρά πάλι οι οξείς ήχοι αποδίδουν σε επίπεδο χρωματικής απεικόνισης μια «γαλάζια» αίσθηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Βαγκνερικό μελόδραμα «Λόενγκριν», η εισαγωγή του οποίου είναι εμβαπτισμένη στο μπλε χρώμα. Το γαλάζιο χρώμα αντιπροσωπεύει το πνεύμα, αποτελώντας ένα σύμβολο του στοχασμού αλλά και των ουράνιων πεδίων. Το ανοιχτό γαλάζιο δείχνει μικρό βάθος και έναν αγώνα προς την ωριμότητα. Θεωρείται και ως ένα χρώμα της συμπαντικής έλξης, γι΄ αυτό κατ΄ άλλους το μπλε αντιπροσωπεύει την Θεότητα. Ενδεικτικά το υδάτινο στοιχείο χρησιμοποιείται για το μυστήριο της βαπτίσεως, για εξαγνισμό. Το βασιλικό μπλέ αντιπροσωπεύει τον Μυστικισμό, την διόραση, την διαίσθηση.

Σε επίπεδο κοσμικού συμβολισμού οι δυο συμπαντικές πολικότητες και συνάμα κοσμογονικές δυνάμεις που συνέχουν την δημιουργία, εκφράζονται με μια λευκή και μια μαύρη κηλίδα στο σύμβολο του γιν και γιανγκ. 

Σε μικροκοσμικό επίπεδο διάφορες χρωματικές μεταβολές αναγγέλουν την εξέλιξη και τροποποίηση των μορφών (λ.χ η εμφάνιση της γύρης με το κίτρινο χρώμα της). 

Είθισται στο ζωικό βασίλειο το αρσενικό να προικίζεται από τη φύση με λαμπερά χρώματα ή πλούσιο πτέρωμα, στοιχεία που το καθιστούν πιο επιβλητικό έναντι του θηλυκού. Από την άλλη πλευρά πάλι στο φυτικό βασίλειο όποιος κι αν είναι ο χρωματικός κύκλους ενός καρπού, πάντοτε υπάρχει μια ροπή προς το ερυθρό και το μαύρο ως μια εκδήλωση ωριμότητας. 

Ο χρυσός και το κίτρινο αποτελεί χρώμα της πίστης στο θεϊκό πεδίο ενώ στο πνευματικό εκφράζει τη σοφία και τον πνευματικό πλούτο, εάν φυσικά δεν συνδεθεί με τον υλικό παράγοντα, διότι τότε αντιστρέφεται η σημασία του. Το θερμό κίτρινο παράλληλα είναι το χρώμα της αγάπης, του ήλιου και του Θεού. Το πορτοκαλί χρώμα αποτελεί σύμβολο της ένωσης με το Θεό και κατ΄επέκταση αντιπροσωπεύει τις γήινες ενώσεις. 

Ως ανάμειξη του ερυθρού και του κίτρινου αντιπροσωπεύει την αγάπη, περιέχοντας παράλληλα το συναίσθημα και τη φωτεινή σοφία του χρυσού. 

Εκφράζει επίσης την έμπνευση, τη διαίσθηση συνυφασμένη με τη γνώση και το πνεύμα. Γι΄ αυτό και τα χρώματα των ενδυμάτων των μουσών είχαν χροιά κρόκου. Το μαύρο χρώμα αποτελεί δηλωτικό του βάθους τη γης αλλά και του βάθους των υδάτων, εν αντιθέσει προς τον ουρανό που είναι είτε λευκός είτε γαλάζιος. Το μαύρο χρώμα επίσης προσδίδει την αίσθηση της πυκνότητας της ύλης ενώ παράλληλα συνιστά την κατάληξη των διαφόρων μετασχηματισμών της ύλης. 

Το ρόδινο χρώμα ως μίξη ερυθρού και λευκού αποτελεί έμβλημα της αγάπης και του αίματος, των φλογερών εξάρσεων που αναφέρονται στον Θεό ή στην φύση, ενώ εμπεριέχει ένα μέτρο σοφίας και αγνότητας. Για αυτό και το ρόδο ήταν αφιερωμένο τόσο στην Αφροδίτη όσο και στην Αθηνά και μετέπειτα στην Παναγία. 

Η Θεά Εκάτη έφερε ένα στέμμα από ρόδα ενώ τόσο στους τάφους όσο και στις κλίνες των νεονύμφων έριχναν ρόδα. 

Το ιώδες χρώμα ως συνδυασμός του ερυθρού με το κυανό υποδηλώνει τη μετάβαση από τη ζωή στην αθανασία. Εκφράζει την πνευματικότητα αλλά με μια θλίψη εξαιτίας της ανάμνησης της ανθρώπινης ζωής. 

Έρευνες έχουν καταδείξει ότι το χρώμα και η μουσική συναρτώνται, διαδραματίζοντας ζωτικό ρόλο στην ανάπτυξη των λεπτοφυών σωμάτων του ανθρώπου. Τα επτά χρώματα του φάσματος και οι επτά φθόγγοι της κλίμακας επηρεάζουν τα επτά σώματα του ανθρώπου, στο φυσικό, συναισθηματικό, νοητικό, ψυχικό πεδίο. όσο καθαρότερο είναι το χρώμα και ευκρινέστεροι τονικά οι φθόγγοι, τόσο καλύτερη η επίδραση που ασκούν στο σώμα και την ψυχή. Η εσωτερική φιλοσοφία πρεσβεύει ότι πέραν του φυσικού κόσμου υπάρχει και ο ενορατικός κόσμος. 

Ανάμεσα σε αυτές τις δύο διαστάσεις γεφυροποιό ρόλο διαδραματίζει το χρώμα. Και αυτό διότι η ψυχή ζει μέσα στο χρώμα το οποίο διαφοροποιείται σε ένταση και αποχρώσεις ανάλογα προς τη συναισθηματική κλιμάκωση. Γι' αυτό από θεραπευτικής σκοπιάς το χρώμα θεωρείται μιας μορφής «θεραπευτική συμφιλίωση» αντίρροπων δυνάμεων. 

Και από συμβολικής άλλωστε απόψεως το φως, που εκδηλώνεται μέσω του χρώματος, αποτελεί το μέσο και συνάμα τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη συνείδηση και στα αρχετυπικά πρότυπα. Γι' αυτό ο όρος φώτιση χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την διεύρυνση της συνειδητότητας. 

Καθόλου τυχαία στην αρχαία Ελλάδα τόσο τα αγάλματα όσο και οι ναοί αλλά και όλα τα δημόσια κτίρια, και όχι μόνο αυτά, διακοσμούνταν με έντονα χρώματα που κάλυπταν όλο σχεδόν το χρωματικό φάσμα προκειμένου να επηρεάζουν υποσυνείδητα τον άνθρωπο και να αφυπνίζουν συγκεκριμένες ψυχικές λειτουργίες και ιδιότητες αυτού. 

Από την άλλη πλευρά έχει επικρατήσει το να περιγράφονται σύμβολα και μορφές με ένα συγκεκριμένο χρώμα. Για παράδειγμα ο Θεός του πολέμου Άρης απεικονίζεται με το κόκκινο χρώμα και με πορφυρή ενδυμασία, το σύμβολο του Αγίου Πνεύματος και της αγνότητας έχει επικρατήσει να είναι η λευκή περιστερά ενώ ο Χάροντας ταυτίζεται με το μαύρο. Καταληκτικά, ένας κόσμος δίχως χρώματα θα φάνταζε μονότονος και πληκτικός, όσο ίσως τίποτε άλλο....

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ionhellas@gmail.com