Η ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΚΛΙΚΩΝ ΧΟΡΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΧΗΣΕΩΣ ΕΝ ΤΩ ΑΡΧΑΙΩ ΚΟΣΜΩ...
Οι χοροί στον αρχαίο Ελληνικό Κόσμο, ως κίνηση ρυθμικής φαίνεται ότι εμφανίστηκαν ήδη από το απώτατο παρελθόν. Με την μουσική, ήταν συνυφασμένη η κίνηση και ο ρυθμός, η μελωδία και τα διάφορα δραματουργικά δρώμενα. Πέραν του ρυθμού, δια του χορού εκδηλωνόταν η μιμητική φύση στις διάφορές της εκφάνσεις.
Δια του χορού, γινόταν πράξη η επιθυμία που διακατείχε τους μύστες για αναπαράσταση ιερών δρωμένων, στο πλαίσιο μίας μετουσιώσεως των αρχετυπικών μορφών και προτύπων. Τόσο οι Νύμφες, όσο και οι Μούσες, χορεύουν. Οι πολεμιστές επίσης, χορεύουν πολεμικούς χορούς, όπως οι Κορύβαντες, ενώ γνωστός είναι ο πολεμικός χορός πυρρίχιος, οι ρίζες του οποίου ανάγονται στο απώτατο παρελθόν.
Για τους αρχαίους προγόνους μας, και ιδίως για τον Πλάτωνα και το φιλοσοφικό-μυητικό ρεύμα που πρεσβεύει, η μιμητική ικανότητα στη όρχηση έχει τη δύναμη να ενισχύει την ηθική εκπαίδευση. Γι΄ αυτό και ο φιλόσοφος-πολεμιστής Σωκράτης, επιδιδόταν σε ασκήσεις ορχήσεως, για εκπαιδευτικούς λόγους αλλά και για λόγους εκγυμνάσεως.
Η ιδέα της μιμήσεως, δεν αποτελεί πλατωνική έμπνευση, ούτε πρωτότυπη πλατωνική πρακτική. Στον Ομηρικό Ύμνο προς τον Απόλλωνα, γίνεται σαφής μνεία στις μιμητικές ικανότητες που διακατείχαν τις παρθένες της Δήλου, την Υπερόχη και την Λαοδίκη.
Ο όρος όρχηση στο απώτατο παρελθόν, αποδιδόταν στη δυνατότητα της μουσικής και του χορού να απεικονίζουν με δραματικό τρόπο την εμφάνιση, τη συμπεριφορά και την έκφραση των ανθρώπων και των ζώων.
Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική μυσταγωγική αντίληψη, οι Θεοί ήσαν εκείνοι οι οποίοι ενεπνεύσθησαν τον χορό, εξαιτίας της ευεξίας και των ενεργειακών ιδιοτήτων που προσφέρει. Κάτω από αυτό το πρίσμα, ο προσδιορισμός του χορού ως μορφή μιμήσεως για σοβαρούς θρησκευτικούς και ηθικούς σκοπούς είναι το κατάλληλο θεμέλιο για να εξετάσουμε τον τελετουργικό χορό στην αρχαία Ελλάδα, παραπέμποντας ευκρινώς σε μια υψηλή μορφή ομαδικής λατρείας.
Η δραστηριότητα του χορού σε συνδυασμό με το τραγούδι και τη θυσιαστική πράξη προσφοράς προς το θείον, καθίσταται μία τελετουργική δραστηριότητα, η οποία συνέχει την κοινότητα στην βιωματική μέθεξη της θρησκευτικότητας. Επιπλέον, δια του χορού, υποβαλλόταν ο θρησκευτής ή ο μύστης και επήρχετο η ενεργοποίηση συγκεκριμένων ψυχικών ιδιοτήτων του που τελούσαν σε λανθάνουσα κατάσταση, ώστε να δεχθεί τις προσλήψεις των ύψιστων μυστηριακών αληθειών όπως εκδηλώνονταν μέσα από την τελετουργική διαδικασία των λεγομένων και των δεικνυομένων...
Η χορεία, η όρχηση, συνιστά συνειδητοποίηση της εσωτερικής παρορμήσεως που ωθεί το εξώτερο είναι, να εκδηλώσει μία περίτεχνη και εξευγενισμένη μορφή προβολής των εσώψυχων ροπών και διαθέσεων, αποκρυπτογραφούμενες μέσα από την κίνηση, τον ρυθμό, την μελωδία, την αναβλύζουσα διάθεση, ανά περίπτωση...
Η αυθόρμητη φυσική ώθηση παραγωγής ήχου μετουσιώνει τον ήχο και τον μετατρέπει σε ρυθμό αλλά και σε αρμονία... Αντιπροσωπευτική έκφανση τελετουργικού χορού για εκπληρούσε μυστηριακούς σκοπούς, ήταν τα Αρκτεία, κατά τη διάρκεια των οποίων τα νεαρά κορίτσια, οι άρκτοι, με χορό και συλλογικές δραστηριότητες τελούσαν το μυστήριο της άρκτου, στην αττική λατρεία της Αρτέμιδας Βραυρωνίας. Εδώ ο χορός εκφράζει τις μιμητικές όψεις του τελετουργικού παιχνιδιού, οι ρόλοι τους οποίους υποδύονται με προσωπεία τα κορίτσια, καθώς και η τελική μεταμόρφωση/ωρίμανση ψυχική και σωματική αλλά και πνευματική, που είναι ο απώτατος στόχος της τελετουργίας.
Βεβαίως δεν λείπουν και εκείνοι ερευνητές, οι οποίοι επικεντρώνουν και συνδέουν την όρχηση (εξ ου και η "ορχήστρα"), με την απολλώνεια αλλά και τη διονυσιακή λατρεία, αποδίδοντας στον χορό την ιδιότητα ενός πρόσφορου μέσου για την εκδήλωση μίας μυστηριακής τελετουργίας. Μύστες μάλιστα διαπιστώνουν μία αντιστοίχηση του πνευματικού ΄Ηλιου και του "χορού" των επτά βασικών πλανητών προς τους μυστηριακούς χορούς και δρώμενα, τα οποία αναπαριστούν ακριβώς τις πλανητικής κινήσεις και υποδηλώνουν ενεργειακές διεργασίες στο πεδίο της ψυχής, του πνεύματος αλλά και της ύλης... Χαρακτηριστικός είναι ο χορός των Μαινάδων αλλά όχι μόνον, προς αφύπνιση ψυχικών κέντρων και υποσυνείδητων λειτουργιών...
Όπως αναφέρει ο μύστης Ιάμβλιχος, στο «Περί Πυθαγόρειου βίου», ο Πυθαγόρας μετερχόμενος έναν άρρητο τρόπο, τέντωνε την ακοή του και προσήλωνε τον νου του στις υπερκόσμιες «τοῦ κόσμου συμφωνίαις», ακούοντας μυστικά, μόνον αυτός και κατανοώντας την καθολική των σφαιρών και των κατ’ αυτάς κινούμενων αστέρων αρμονία, που ήταν κάτι πληρέστερο από εκείνη των θνητών και απέδιδε «κατακορέστερον μέλος».
H υπερκόσμια αυτή συμφωνία, είναι αποτέλεσμα «ἐξ ἀνομοίων μὲν καὶ ποικίλως διαφερόντων ῥοιζημάτων ταχῶν τε καὶ μεγεθῶν καὶ ἐποχήσεων» (εξ ανόμοιων μεν και ποικίλων ταχύτατων ήχων και μεγεθών και συνακόλουθων στοιχείων), που έχουν ωστόσο εναρμονισθεί με υπόκεινται σε συγκεκριμένη μουσική διάταξη, αποτελούμενη από κίνηση και μελωδικότητα, περιστροφή και ποικιλόμορφη ωραιότητα. Ακολούθως, αφού συνελλάμβανε αυτό τον αρμονικό διακανονισμό, μετέφερε στους μαθητές του χρησιμοποιώντας μουσικά όργανα και την φωνή του, την υπερκόσμια συμφωνία που βίωνε εντός του... Διότι εθεωρείτο ο μόνος μύστης που ήταν σε θέση να αφουγκρασθεί, με την ενορατική ιδιότητα που διέθετε και τις υπεραισθητές ικανότητες με τις οποίες ήταν προικισμένος, τους κοσμικούς αυτούς φθόγγους.
Ο Πυθαγόρας κατόρθωσε να "συλλαμβάνει" σε εσωτερικό επίπεδο, την μουσική των ουρανίων σφαιρών. Οι πλανήτες περιστρεφόμενοι παράγουν μουσικούς ήχους τους οποίους, εξαιτίας των συχνοτήτων τους, δεν τους αντιλαμβανόμαστε...
Ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τις αποστάσεις των πλανητών για την αναπαράσταση των μουσικών διαστημάτων. Βασικό στοιχείο στους υπολογισμούς του ήταν η υιοθέτηση ενός δίτονου μουσικού διαστήματος που προσδιοριζόταν από τη μαθηματική σχέση 9/8 και αποτελούσε μορφή υποδιαιρέσεως της οκτάβας.
H υπερκόσμια αυτή συμφωνία, είναι αποτέλεσμα «ἐξ ἀνομοίων μὲν καὶ ποικίλως διαφερόντων ῥοιζημάτων ταχῶν τε καὶ μεγεθῶν καὶ ἐποχήσεων» (εξ ανόμοιων μεν και ποικίλων ταχύτατων ήχων και μεγεθών και συνακόλουθων στοιχείων), που έχουν ωστόσο εναρμονισθεί με υπόκεινται σε συγκεκριμένη μουσική διάταξη, αποτελούμενη από κίνηση και μελωδικότητα, περιστροφή και ποικιλόμορφη ωραιότητα. Ακολούθως, αφού συνελλάμβανε αυτό τον αρμονικό διακανονισμό, μετέφερε στους μαθητές του χρησιμοποιώντας μουσικά όργανα και την φωνή του, την υπερκόσμια συμφωνία που βίωνε εντός του... Διότι εθεωρείτο ο μόνος μύστης που ήταν σε θέση να αφουγκρασθεί, με την ενορατική ιδιότητα που διέθετε και τις υπεραισθητές ικανότητες με τις οποίες ήταν προικισμένος, τους κοσμικούς αυτούς φθόγγους.
Ο Πυθαγόρας κατόρθωσε να "συλλαμβάνει" σε εσωτερικό επίπεδο, την μουσική των ουρανίων σφαιρών. Οι πλανήτες περιστρεφόμενοι παράγουν μουσικούς ήχους τους οποίους, εξαιτίας των συχνοτήτων τους, δεν τους αντιλαμβανόμαστε...
Ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τις αποστάσεις των πλανητών για την αναπαράσταση των μουσικών διαστημάτων. Βασικό στοιχείο στους υπολογισμούς του ήταν η υιοθέτηση ενός δίτονου μουσικού διαστήματος που προσδιοριζόταν από τη μαθηματική σχέση 9/8 και αποτελούσε μορφή υποδιαιρέσεως της οκτάβας.
Ο κυκλικός μυστηριακός χορός, ως ο Γερανός, σκοπό έχουν την "απορρόφηση" από τους συμμετέχοντες της ενέργειας που ρέει μέσω των διαύλων της γης... Στον Ομηρικό Ύμνο του Πυθίου Απόλλωνος, ο χορός, τραγουδούσε τον παιάνα, κατά τρόπο έμμετρο. Προεξάρχων του χορού ήταν ο Απόλλων, ο οποίος με τη φόρμιγγά του κατηύθηνε τελετουργικά την όλη διαδικασία... Η χρήση της φόρμιγγος, ανταποκρίνεται σε γήϊνες μυστηριακές διεργασίες, ενώ η χρήση της λύρας, αναφέρεται σε υψηλότερα επίπεδα μυσταγωγικής κατανοήσεως και σε ανώτερες εναρμόνιες ιδιότητες και καταστάσεις...
Ο ρυθμός του βαδίσματος και της ορχήσεως, αναφέρονταν σε ορισμένο επίπεδο μυσταγωγικής ενατενίσεως των πραγμάτων, οι δε κινήσεις των χορευτών πέριξ ενός βωμού, μίας θυμέλης ή ενός ιερού σημείου αναφοράς, είχε ιδιαίτερη σημασία ανά περίσταση. Οι στροφές του σώματος, στο πλαίσιο του χορού, πραγματοποιούνταν πέριξ του άξονος κεφαλής-ποδιών, ενώ ο ρυθμός περιελάμβανε και ανακυκλήσεις, κινήσεις έμφορτες σημασίας, κατ΄ απομίμηση της τροχιάς των επτά κυρίαρχων πλανητών... Οι επτά πλανήτες έχουν αντιστοίχηση προς συγκεκριμένα ενεργειακά κέντρα του ανθρώπου, τα οποία και είναι: το κωνάριο, η υπόφυση, ο θυρεοειδής αδένας, η καρδιακή χώρα, το ηλιακό πλέγμα, το ηπατικό κέντρο καθώς και οι αναπαραγωγικοί αδένες.
Ο αρχιερεύς των Δελφών Πλούταρχος, κάνει μνεία στον "Γερανό" χορό, ο οποίος χορευόταν στην Κρήτη και είναι χαρακτηριστικός των κυκλικών μυστηριακών χορών, όπως αναφέρει ο ερευνητής Παναγής Λεκατσάς.
Ο ρυθμός του βαδίσματος και της ορχήσεως, αναφέρονταν σε ορισμένο επίπεδο μυσταγωγικής ενατενίσεως των πραγμάτων, οι δε κινήσεις των χορευτών πέριξ ενός βωμού, μίας θυμέλης ή ενός ιερού σημείου αναφοράς, είχε ιδιαίτερη σημασία ανά περίσταση. Οι στροφές του σώματος, στο πλαίσιο του χορού, πραγματοποιούνταν πέριξ του άξονος κεφαλής-ποδιών, ενώ ο ρυθμός περιελάμβανε και ανακυκλήσεις, κινήσεις έμφορτες σημασίας, κατ΄ απομίμηση της τροχιάς των επτά κυρίαρχων πλανητών... Οι επτά πλανήτες έχουν αντιστοίχηση προς συγκεκριμένα ενεργειακά κέντρα του ανθρώπου, τα οποία και είναι: το κωνάριο, η υπόφυση, ο θυρεοειδής αδένας, η καρδιακή χώρα, το ηλιακό πλέγμα, το ηπατικό κέντρο καθώς και οι αναπαραγωγικοί αδένες.
Ο αρχιερεύς των Δελφών Πλούταρχος, κάνει μνεία στον "Γερανό" χορό, ο οποίος χορευόταν στην Κρήτη και είναι χαρακτηριστικός των κυκλικών μυστηριακών χορών, όπως αναφέρει ο ερευνητής Παναγής Λεκατσάς.
Οι ένοπλοι χοροί των Κορυβάντων επίσης, οι οποίοι κρατούν ξίφη και κτυπούν αυτά επί των ασπίδων τους, ως έπρατταν εντός του Ιδαίου Άνδρου προκειμένου να επικαλύψουν τους κλαθμούς του Διός-βρέφους, έχουν και αυτά ιδιαίτερη σημασία και επιδέχονται αποσυμβολισμού. Το ξίφος καθεαυτό, υποδηλώνει την αφυπνισμένη νοητική δύναμη η οποία τίθεται στην υπηρεσία του μύστη προς περαιτέρω ανάταξή του σε υψηλότερα δώματα...
Ο Πίνδαρος αποκαλεί τον Πάνα χορευτάν τελειότατον (Πίνδαρου, fr. 99SM), δηλαδή τον πιο ολοκληρωμένο χορευτή. Ο Πλάτων δικαίως θεωρεί τον Διόνυσο (γιο του Διός) ως μυητή και εξαγνιστή, ενώ ο πανεπιστήμων Αριστοτέλης βλέπει στην μορφή του Απόλλωνος τον χορηγό της ζωής. Η διονυσιακή χορική φρενίτιδα αναδεικνύει στο προσκήνιο της συνειδήσεως τις κρυμμένες δυνάμεις και τα ορμέμφυτα, που κυριαρχούν στον ασυνείδητο κόσμο, προκειμένου να αποκαθαρθούν και να εξαγνιστούν στο ηλιακό φως. Η απολλώνεια πραότητα και κυριαρχία εκφράζεται μέσα από τον χορό των Μουσών, ενώ ο Πάνας με τις Νύμφες εκφράζει το φυσικό βασίλειο.
Ο Πίνδαρος, επικαλείται τη λέξη "όρχηση" και την ταυτίζει μόνο με θεϊκά αρχέτυπα, όπως ο Απόλλων ή οι Μούσες. Αναφερόμενος σε ανθρώπινα χορευτικά δρώμενα, προτιμά να χρησιμοποιεί τη λέξη κώμος. Επιπλέον, στην Αθήνα του 5ου αιώνα ο κυκλικός χορός ονομάζεται ιερά, ενώ οι συμμετέχοντες αναφέρονται ως όσιοι, ακριβώς γιατί επιτελούσαν τελετουργικό έργο...
Η λέξη χορός στην πρώιμη εξάμετρη ποίηση προσδιορίζει τον τόπο στον οποίο τελείται η λατρεία. Οι Μούσες έχουν το δικό τους τόπο όπου επιδίδονται σε χορευτικά δρώμενα, στο λίκνο τους, στον Ελικώνα. Οι Νύμφες χορεύουν σε ανήλιαγους τόπους μέσα στις σπηλιές, όπως και η Ηώς στο νησί της, εκεί που ανατέλλει ο ήλιος. Χορευτικοί τόποι ήταν αφιερωμένοι σε διάφορες θεότητες, ανάμεσά τους και στην Αρτέμιδα. 'Ηταν τόποι συναντήσεως για τους θνητούς και τους αθανάτους.
Η δύναμη του χορού να ελκύει μια ουράνια παρουσία, καταδεικνύεται παρατηρώντας το χάραγμα του λίθου ενός δακτυλιδιού από την Κνωσσό. Ο τόπος του χορού φαίνεται να είναι ένας αγρός με κρίνα. Τέσσερις θηλυκές μορφές έχουν τα χέρια υψωμένα σε χαιρετισμό και κινούνται σε κυκλικό χορό. Ψηλά, πάνω από το έδαφος, μια πολύ μικρότερη θηλυκή μορφή υπερίπταται του χώρου. Τούτη η μορφή θεωρείται γενικά ως η θεά που ανταποκρίνεται στον επικλητικό χορό που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μίας ιδιαίτερης τελετουργίας προς επίτευξη της Επιφάνειας της θείας παρουσίας...
Ο Λαβυρινθικός χορός, πάλι, ήταν πολυσύνθετος χορός στον οποίο οι χορευτές μιμούνταν τις κινήσεις του Ήλιου. Θεωρούσαν ότι με τις πολύπλοκες και κινήσεις τους συνέδραμαν τον Ήλιο να διατρέξει την καθημερινή του διαδρομή δίχως προσκόμματα. Έρευνες επισημαίνουν ότι η Κνωσός ήταν το μεγάλο κέντρο λατρείας του Ήλιου. Πιστεύεται ότι το θέατρο που ανακάλυψε Έβανς στην Κνωσό, ήταν χώρος όπου χορευόταν «λαβύρινθος». Με γνώμονα τα ανωτέρω αρχέτυπα δυνάμεθα να διακρίνουμε διαφορετικές ατραπούς επιδράσεως του χορού στις κοινότητες των αρχαίων προγόνων μας. Κάθε μυσταγωγός είτε ιερεύς, μέσα από τις κινήσεις του σώματος κατά τρόπο ρυθμικό, δια της ορχήσεως, θέτει σε κίνηση κραδασμιακές ιδιότητες οι οποίες ασκούν μία μαγνητική επίδραση στον χώρο αλλά και στους συμμετέχοντες στο δρώμενο, προς συντονισμό τους και εναρμόνιση προς υψηλοτέρες καταστάσεις του πνεύματος προς επιτέλεση ψυχουργικών μυστηριακών διεργασιών...
Ο Πίνδαρος, επικαλείται τη λέξη "όρχηση" και την ταυτίζει μόνο με θεϊκά αρχέτυπα, όπως ο Απόλλων ή οι Μούσες. Αναφερόμενος σε ανθρώπινα χορευτικά δρώμενα, προτιμά να χρησιμοποιεί τη λέξη κώμος. Επιπλέον, στην Αθήνα του 5ου αιώνα ο κυκλικός χορός ονομάζεται ιερά, ενώ οι συμμετέχοντες αναφέρονται ως όσιοι, ακριβώς γιατί επιτελούσαν τελετουργικό έργο...
Η λέξη χορός στην πρώιμη εξάμετρη ποίηση προσδιορίζει τον τόπο στον οποίο τελείται η λατρεία. Οι Μούσες έχουν το δικό τους τόπο όπου επιδίδονται σε χορευτικά δρώμενα, στο λίκνο τους, στον Ελικώνα. Οι Νύμφες χορεύουν σε ανήλιαγους τόπους μέσα στις σπηλιές, όπως και η Ηώς στο νησί της, εκεί που ανατέλλει ο ήλιος. Χορευτικοί τόποι ήταν αφιερωμένοι σε διάφορες θεότητες, ανάμεσά τους και στην Αρτέμιδα. 'Ηταν τόποι συναντήσεως για τους θνητούς και τους αθανάτους.
Η δύναμη του χορού να ελκύει μια ουράνια παρουσία, καταδεικνύεται παρατηρώντας το χάραγμα του λίθου ενός δακτυλιδιού από την Κνωσσό. Ο τόπος του χορού φαίνεται να είναι ένας αγρός με κρίνα. Τέσσερις θηλυκές μορφές έχουν τα χέρια υψωμένα σε χαιρετισμό και κινούνται σε κυκλικό χορό. Ψηλά, πάνω από το έδαφος, μια πολύ μικρότερη θηλυκή μορφή υπερίπταται του χώρου. Τούτη η μορφή θεωρείται γενικά ως η θεά που ανταποκρίνεται στον επικλητικό χορό που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μίας ιδιαίτερης τελετουργίας προς επίτευξη της Επιφάνειας της θείας παρουσίας...
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
ionhellas@gmail.com
ΕΠΑΝΑΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΟ ΜΕ ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ!
Το βιβλίο "Διονυσιακοί Τεχνίτες και Αρχαίοι Ναοδόμοι: Η αληθινή προέλευση του Τεκτονισμού" ρίχνει φως στο σκότος της άγνοιας και της εσκεμμένης αλλοίωσης. Οι ενδιαφερόμενοι για το βιβλίο μπορούν να επικοινωνησουν είτε στο τηλέφωνο 6909-753372 είτε να αποστείλουν e-mail στην ηλεκτρονική διεύθυνση: ionhellas@gmail.com και μαζί με αυτό, θα λάβουν δώρο ένα ακόμη βιβλίο μυστηριακού περιεχομένου!