ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

 ΥΣΤΑΤΟ ΧΑΙΡΕ ΣΕ ΕΝΑΝ ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ... «Η αρχαιολογία είναι δημιουργία, κυρίως όταν ξαναζωντανεύεις μια πόλη. Πασχίζεις να τη φέρεις πίσω στον ήλιο, να της δώσεις νέα ζωή, να ζήσει το παρόν. Και τώρα που τη βλέπω έτσι όρθια να στέκεται, νιώθω ευτυχισμένος».

Με αυτά τα λόγια, ο μεταστάς αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης, ο αναβιωτής της πόλεως της Αρχαίας Μεσσήνης, εκείνος που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην ανασκαφή και ανάδυση της πόλεως αυτής και έζησε εκεί, ταυτιζόμενος με το ιδεώδες της αναδείξεώς της, περιγράφει την μεγαλειώδη εκείνη προσπάθεια που συντελείται όταν ο αρχαιολόγος, ο ερευνητής, ο εραστής της γνώσεως φέρνει και πάλι στο φως μία πτυχή του αρχαίου κόσμου, ένα μνημειακό σύνολο, "ζωογονώντας" το υπό το φως του ηλίου και το φως της έρευνας, συντελώντας ώστε να "ζήσει το παρόν", να "σταθεί και πάλι όρθια". Και ο διαπρεπής αρχαιολόγος καταλήγει περιγράφοντας με έκδηλη συγκίνηση, τα συναισθήματά του ακριβώς σε αυτή τη φάση που πραγματώνεται αυτή η διεργασία: "Νιώθω ευτυχισμένος".

Γιατί για έναν αρχαιολόγο που είναι πραγματικός αρχαιολάτρης, είτε πρόκειται για επαγγελματία όπως ήταν ο Πέτρος ο Θέμελης, είτε για ερασιτέχνη, όπως ήταν ο Ερρίκος Σλήμαν, το ανασκαφικό έργο δεν συνιστά μία επαγγελματική ενασχόληση, είναι σκοπός ζωής, είναι μεράκι, είναι πάθος και δίψα για να αποκαλύψει τα μυστικά του αρχαίου κόσμου, να αντλήσει πηγές, στοιχεία, συμπεράσματα από την ενδελεχή μελέτη και έρευνα των ευρημάτων που θα φέρει η σκαπάνη στο φως, συνδέοντας το χθες με το σήμερα, γεφυρώνοντας τις εποχές και αποκαθιστώντας τη συνέχεια του ιστορικού γίγνεσθαι...

Η ανασκαφική έρευνα και προσπάθεια, αποτελεί μία μυσταγωγική ιεροτελεστία που αποκαθιστά το παρελθόν, παρέχοντάς μας τις αναγκαίες εκείνες πληροφορίες που είναι απαραίτητο να έχουμε ώστε να κατανοήσουμε την μακραίωνη διαδρομή των προγόνων μας αλλά και να αποκτήσουμε επίγνωση της εξελίξεως των Πολιτισμών.

Ο Πέτρος ο Θέμελης, αφιερώνοντας 37 αδιάπτωτα χρόνια από τη ζωή του στην Αρχαία Μεσσήνη, κατόρθωσε να φέρει στο φως και να αποκαταστήσει, ως έναν βαθμό, την μεγαλύτερη ίσως αρχαιολογική τοποθεσία, σε έκταση, στον ελλαδικό χώρο. Παρά το μεγάλο της ηλικίας του, συνέχιζε να εργάζεται με ζέση, ακριβώς γιατί το έργο που είχε αναλάβει και αγαπούσε, γι΄ αυτόν αποτελούσε αληθινό σκοπό ζωής. Στην τιτάνια αυτή προσπάθειά του, είχε βρει τη στήριξη και την αρωγή από τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι συνεργάστηκαν στην προσπάθειά του και διευκόλυναν πολυποίκιλα το έργο του.

Παραθέτουμε απόσπασμα από συνέντευξή του στο περιοδικό "Lifo": "Όταν έγινα καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κρήτης ήθελα να πάρω μια βάρκα, να ψαρεύω και να αφήσω τις ανασκαφές. Όμως η μοίρα μου, το κάρμα μου είναι το σκάμμα».

«Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον πνευματικό. Ήμουνα παιδάκι και μεγάλωσα κοντά στον Πεντζίκη, τη Ζωή Καρέλλη. Καθώς ήμουνα και μελετηρός, ήθελα να γίνω κατ' ουσίαν φιλόλογος. Έτσι μπήκα στο πανεπιστήμιο αλλά παράλληλα πήγα και στη σχολή ξεναγών και εκεί γνωρίστηκα με αρχαιολόγους, τον Πέτσα και τον Ανδρόνικο. Πήγα σε μια ανασκαφή ένα καλοκαίρι, στη Βεργίνα, και ενθουσιάστηκα από τη δουλειά στο ύπαιθρο. Δεν άλλαξα κατεύθυνση στις σπουδές μου επειδή μου άρεσαν οι καθηγητές μου, ο Κακριδής, ο Καψωμένος και τα μαθήματα των φιλολόγων. Έδωσα στη συνέχεια εξετάσεις, πήρα πτυχίο Ιστορίας και Αρχαιολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης το 1959.

Στη διδασκαλία πρέπει να ανοιχτείς, για να διδάξεις, για να είσαι μαζί με τους μαθητές σου. Μου άρεσε πολύ η περίοδος της διδασκαλίας γιατί με ολοκλήρωσε σαν άνθρωπο.

Το 1963 κατέβηκα στην Αθήνα. Μπήκα στον κλάδο και δούλεψα στην αρχαιολογική υπηρεσία επί 21 χρόνια. Γύρισα όλη την Ελλάδα ως έφορος αρχαιοτήτων. Ολυμπία, Δελφούς, Αττική, Εύβοια. Και μετά από 20 χρόνια υπηρεσίας με εξέλεξαν καθηγητή στην Κρήτη. Και έμεινα άλλα 20 χρόνια εκεί. Ήμουνα χαρακτήρας κλειστός και με το πανεπιστήμιο ανοίχτηκα. Στη διδασκαλία πρέπει να ανοιχτείς, για να διδάξεις, για να είσαι μαζί με τους μαθητές σου. Μου άρεσε πολύ η περίοδος της διδασκαλίας γιατί με ολοκλήρωσε σαν άνθρωπο".

ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΡΓΟΥ!

Και στη συγκεκριμένη συνέντευξή του, ο Π. Θέμελης συνεχίζει: "Τη Μεσσήνη τη γνώρισα όταν υπηρετούσα στην Ολυμπία-Μεσσηνία. Δούλευε εκεί ο Αναστάσιος Ορλάνδος στη δύση του βίου του. Μου άρεσε ο χώρος αυτός. Το 1984 με κάλεσε η αρχαιολογική υπηρεσία και μου ανέθεσαν –μετά τον θάνατο του Ορλάνδου– την ανασκαφή της αρχαίας Μεσσήνης. Έμεινα ενεός. Ήταν μια μεγάλη τιμή. Η ανασκαφή αυτή σας διευκρινίζω είναι μια ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Δηλαδή κρατά τα δικαιώματα να ορίζει τους διευθυντές της. Υπάρχει μια ελευθερία με αυτό τον τρόπο. Συνεργάζεσαι με το κράτος και παίρνεις τις άδειες, λειτουργεί όμως σαν μια ξένη αρχαιολογική σχολή, αλλά έχει κύρος η εταιρεία, είναι ένας παλαιός και κραταιός οργανισμός από το 1834, από την οποία πέρασαν προσωπικότητες. Έτσι είμαι ισόβιος διευθυντής της αρχαίας Μεσσήνης. Δεν είμαι κρατικός υπάλληλος. Ούτε με το πανεπιστήμιο έχει σχέση η ανασκαφή, ούτε με το κράτος.

Αυτή η συνθήκη είχε μια ελευθερία. Μπορούσα να κινηθώ, μόνος μου, να ζητήσω χρήματα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δημιουργήσεις έναν ολόκληρο οργανισμό, να κυνηγάς για τις πιστώσεις το κράτος και την Ευρωπαϊκή Ένωση, να κάνεις προγράμματα, να συνεργάζεσαι με ιδιώτες. Είμαστε 20-25 άτομα που εργαζόμαστε και για μένα σημαίνει ότι είμαι υπεύθυνος για τη χρηματοδότηση και τη διεύθυνση της ανασκαφής. Είναι πολύπλοκο και ενδιαφέρον. Ορίζεις το έργο σου, έχεις ελευθερία κινήσεων και αγωνία να συντηρήσεις το οικοδόμημα. Το καταφέραμε αυτό σχεδόν 29-30 χρόνια. Αγοράσαμε τη γη με ιδιωτικά χρήματα, 400 στρέμματα, και θα παραδοθεί στο κράτος.

Οι συνάδελφοί μου, ειδικά οι έφοροι αρχαιοτήτων αντιμετωπίζουν τρομερές δυσκολίες. Υποφέρουν. Το κράτος έχει σταματήσει τις συστηματικές ανασκαφές εδώ και χρόνια, κάνει μόνο σωστικές, ανάγκης. Συστηματικές για να κάνεις πρέπει να βρεις χρηματοδότηση και οι ιδιώτες είναι πολύ επιφυλακτικοί. Εμείς είχαμε μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης γύρω από τη Μεσσήνη. Η Μεσσήνη στήθηκε από την αρχή με φοβερή αγωνία. Έπρεπε να βρω συνεργάτες, να στήσουμε την ανασκαφή, να την εντάξουμε στα μεγάλα έργα, στα κοινοτικά προγράμματα αλλά δεν επαναπαύτηκα σε αυτά. Οι γραφειοκρατικές δομές του υπουργείου με ανάγκασαν να αποτανθώ σε πολλούς ιδιώτες.

Ο χώρος θέλει μια ανοιχτή πρόταση. Να είναι ανοιχτό μουσείο. Να υπάρχει ένα μέρος στεγασμένο και να εκτίθενται βαριά πράγματα που δεν κλέβονται. Θέλω να κάνουμε μια πρόβα τζενεράλε αυτής της νέας αντίληψης που με έχει συνεπάρει. Να γίνει ο αρχαιολογικός χώρος δημόσιος χώρος και μουσείο.

Το κλειδί της δουλειάς δεν είναι να είσαι ένας ευφυής αρχαιολόγος. Είναι να αγαπάς τη δουλειά, να μεταδίδεις με απλό τρόπο αυτό που εσύ ξέρεις και αισθάνεσαι στους βοηθούς σου για να τους παθιάσεις. Ακόμα και τους εργάτες, και τους τεχνίτες. Έχουμε καταφέρει αγρότες της περιοχής να τους κάνουμε τεχνίτες. Αυτοί οι άνθρωποι όταν λείπω δουλεύουν μόνοι τους. Εγώ δεν παίρνω επιστάτες, οι αρχαιολόγοι κάνουν την επιστασία και εγώ ο ίδιος. Εμείς πρέπει να δίνουμε τις εντολές. Είναι δυνατόν να είσαι επικεφαλής σε μια δουλειά και να ρωτάς πώς πάει; Με αυτό τον τρόπο της προσωπικής επαφής προχωράει γρήγορα η δουλειά"...

Και είχε σκοπό να συνεχίσει τουλάχιστον για 5 χρόνια ακόμη, αλλά το αδράχτι της Μοίρας έγνεψε άλλα για την ακάματη αυτή ψυχή... Η γη της Αρχαίας Μεσσήνης, για την οποία τόσο μόχθησε και τόσο αγάπησε, θα τον δεχθεί σε λίγες ώρες στα σπλάχνα της, ώστε η ψυχή του να μπορεί στο διηνεκές να αγναντεύει το μεγαλείο της φύσης και του πολιτισμού που κατόρθωσε να φέρει και πάλι στο φως και να του δώσει "πνοή ζωής"...

Αυτό που δεν είναι ευρύτερα γνωστό, είναι πώς ο Πέτρος ο Θέμελης, πριν από πολλά πολλά χρόνια, είχε εκδηλώσει την πρόθεσή του να ασχοληθεί με την Σαλαμίνα. Όπως από τη Σαλαμίνα πέρασε και ο διαπρεπής φιλέλληνας καθηγητής Στέφανος Μύλλερ. Τόσο όμως το Υπουργείο Πολιτισμού, όσο και οι τοπικοί φορείς, παρενέβαλαν εμπόδια στην προσπάθειά τους να αναδείξουν την αρχαία Σαλαμίνα και απεχώρησαν σιωπηλά...

Μακάρι και η σαλαμίνια γη να έχει την τύχη να βρει αρχαιολόγους σαν τον Πέτρο τον Θέμελη και τον Στέφανο τον Μύλλερ να ενδιαφερθούν γι΄ αυτήν και να επιμείνουν για να αναδείξουν όλα όσα πρέπει να έρθουν στο φως (Αρχαία Πόλη Κλασικών Χρόνων, Τύμβος κ.α.).

Η σελίδα μας, πενθώντας για την απώλεια μίας τόσο σημαντικής προσωπικότητας με ενεργό δράση, φρονεί ότι η απώλεια αυτή συνιστά ένα καίριο πλήγμα για τον Πολιτισμό. Αποχαιρετώντας τη σεπτή μορφή του διαπρεπούς αρχαιολόγου, εύχεται όπως η ψυχή του Πέτρου του Θέμελη να βρεθεί στα Ηλύσια πεδία, απ΄ όπου θα εξακολουθήσει να επιβλέπει και να προστατεύει την παρακαταθήκη που δημιούργησε...

Ι. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ