Η ΤΡΙΣΗΛΙΟΣ ΘΕΟΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ

Κατά την αρχαιότητα, διάχυτη ήταν η αντίληψη ότι ο ορατός ήλιος αποτελούσε μια αντανάκλαση, παρά την ίδια την πηγή προελεύσεως της ηλιακής δυνάμεως. Αποτελούσε την αντανάκλαση ενός φυσικού και πνευματικού συνάμα ήλιου, αιώνιας πηγής της ζωής, του φωτός και της Δικαιοσύνης... Για την Ελληνική κοσμοαντίληψη ο ηλιακός δίσκος ταυτιζόταν με τον Δία όσο και με τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο, ο οποίος, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, κάποιες φορές εξομοιωνόταν (Κισσεός Απόλλων, Βακχείος μάντης – Δελφικά), ενώ στην Αττική Φλύα λατρευόταν ο Απόλλων Διονυσόδοτος. Στο μουσείο του Ερμιτάζ εκτίθεται αγγείο στο οποίο παριστάνεται ο Διόνυσος να ανταλλάσσει συμφιλιωτική χειραψία με τον Απόλλωνα, αλληγορώντας το γεγονός ότι συνιστούν αλληλοσυμπληρωματικές αρχές.

Ο Απόλλων φωτίζει το νου ενώ ο Διόνυσος την καρδιά, και εδώ έγκειται η δημιουργική συνύπαρξή τους καθώς και ο αρμονικός συγκερασμός λογικής και συναισθήματος που διαμορφώνουν μια υγιή συνείδηση. Στην Ησιόδειο κοσμογονία προπάτορας του Ηλίου εμφανίζεται ο Υπερίων, ενώ στην δωδεκαθεϊστική-ολύμπια ιεραρχία, ο Απόλλων φέρει ως πατέρα του τον Δία.
Κατά τις μυσταγωγικές διδασκαλίες και αντιλήψεις της αρχαιότητας, υπάρχουν τρεις ήλιοι σε κάθε ηλιακό σύστημα που αναλογούν στα τρία κέντρα ζωής, δηλαδή σε νου, ψυχή και σώμα. Τους ονόμαζαν τριπλό φως ή τριπλό Λόγο, ή ακόμη και Τρισήλιο Θεότητα, όπως τους απέδωσε ο εστεμμένος φιλόσοφος Ιουλιανός και ο μέγιστος των Νεοπλατωνικών Φιλοσόφων, ο Γεώργιος Πλήθων-Γεμιστός. Πρόκειται για τον Πνευματικό, τον Ψυχικό και τον Φυσικό Ήλιο.

Στην ιεραρχική αυτή δομή, προηγείται ο υπέρτατος ήλιος που ταυτίζεται με την Ιδέα του Σύμπαντος, το νοητό σύμπαν στο οποίο υπάγονται οι ανώτερες αρχές και τα γενεσιουργά αίτια εκδήλωσης ολόκληρης της δημιουργίας. Κατόπιν ακολουθεί ο νοερός ήλιος, η πηγή του νοερού φωτός, ενώ ο φυσικός ήλιος αποτελεί την ορατή αντανάκλαση του αιώνιου κόσμου των Ιδεών. ΄Ετσι διαμορφώνεται μία τριάδα αποτελούμενη από τον Υπερίωνα-Δία, τον Απόλλωνα-Φοίβο και τον Διόνυσο.

Αναφέρει σχετικά ο Πλάτων (Επινομίς): «Όλα όσα βρίσκονται στον ουρανό είναι ζωντανά όντα, έχουν αποτελέσει το θεϊκό γένος των άστρων και έχουν το καλύτερο σώμα και την πιο τέλεια ψυχή. Κάποιος θεός είναι η αιτία και δεν γίνεται διαφορετικά».
Ο μύστης Πυθαγόρας αποκαλούσε Υπεριονίδη τον νοητό ήλιο. Αλλά και την Μονάδα αποκαλούσε Υπεριονίδα, διότι «υπερείναι πάντων τη ουσία».  

Οι Πυθαγόρειοι δίδασκαν ότι όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται αρμονικά γύρω από ένα πύρινο αόρατο κέντρο αποκαλώντας το κοσμικό πυρ, πηγή της δύναμης και της ζωής του κόσμου, αλλά δεν το ταύτιζαν με το φυσικό σώμα του ήλιου, τον οποίο θεωρούσαν απλώς ως ένα ουράνιο σώμα. Επίσης, η Ερμητική παράδοση ανέφερε ότι: «ο εμπύρειος κόσμος αποτελείται από εν δράσει δυνάμεις όλου του σύμπαντος και εκτείνεται από τον κεντρικό ήλιο έως τους άλλους ήλιους, οι οποίοι, μαζί με τον δικό μας, όλοι βρίσκονται μέσα στην ίδια σφαίρα έλξης. Επί όλων αυτών ο κεντρικός ήλιος ασκεί εποπτεία».

«Ο ήλιος είναι πύρινος», διατεινόταν ο Ιπποκράτης, «αλλά στο πυρ που κυριαρχεί σε όλα και κυβερνά τα πάντα βρίσκεται η ψυχή και ο νους». Αντίστοιχα ο Δημόκριτος ανέφερε ότι «ο θεός είναι νους που βρίσκεται σε σφαιροειδές πυρ και αυτός είναι η ψυχή του κόσμου», και ο Πλάτων (Νόμοι 5-Ι): «Όλοι βλέπουν το σώμα του ήλιου αλλά κανένας δεν διακρίνει την ψυχή του. Υπάρχουν όμως ελπίδες ότι αυτό που είναι απρόσιτο στις αισθήσεις μας μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο με το νου. Και έτσι, ας προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε τον ήλιο. Άσχετα αν η ψυχή βρίσκεται μέσα στον ήλιο και τον χρησιμοποιεί σαν άρμα ή τον σπρώχνει από έξω, ή έχει κάποιον άλλο τρόπο, καθένας μας πρέπει να θεωρεί αυτή την ψυχή θεό...».

Δια τούτο, οι αρχαίοι μυσταγωγοί τιμούσαν την ώρα της ανατολής και χαιρετούσαν τον ήλιο δια ανατάσεως των χειρών προς το σημείο της ανατολής του. Οι Πυθαγόρειοι μάλιστα μύστες εγείρονταν πριν ανατείλει ο ήλιος και ανέπεμπαν ύμνους και ευχές με την εμφάνισή του, σύμφωνα με τα όσα επιμαρτυρεί ο Ιάμβλιχος, αλλά όχι μόνον.

Η θέαση του πνευματικού ή απολλωνείου φωτός, προϋποθέτει μία μυσταγωγική διεργασία κυριαρχίας απόλυτης επί του πεδίου του εγώ του, ώστε να καταφέρει να επιτύχει την εσωτερική αρμονία αλλά και τη γνώση του θείου, διεργασία η οποία ταυτίζεται εν πολλοίς με την αυτογνωσία... Τότε μόνο θα καταστεί ικανός να χαιρετήσει τελετουργικά τον ήλιο στην θριαμβική του ανύψωση, καταυγάζοντας το Είναι και την ζωή του!

Σ. ΤΡΑΚΑΔΑΣ