ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΕΙΧΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Η΄ ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ;

Εδώ και πολλές δεκαετίες, αιωρείται μεταξύ ελληνοκεντρικών κύκλων η διερώτηση κατά πόσο το Βυζάντιο υπήρξε ελληνικό. Πρόκειται για ένα ζήτημα ιστορικής υφής, το οποίο δεν επιδέχεται υπεραπλουστευτικές προσεγγίσεις ούτε ισοπεδωτικές αναγωγές. Ο απόλυτος σεβασμός στην ιστορική αλήθεια, την πραγματικότητα δηλαδή που προκύπτει από την σφαιρική εξέταση των γεγονότων και την αντικειμενική, κατά το δυνατόν, αξιολόγηση και παράθεση αδιάσειστων τεκμηρίων, υπαγορεύει μία απάντηση η οποία τυγχάνει πολυδιάστατη. 

Κατ΄ αρχήν η βυζαντινή αυτοκρατορία καταφανώς ενείχε πολυεθνικό χαρακτήρα, αφού περιελάμβανε πολλούς λαούς και εκτεινόταν σε ένα εκτενές γεωγραφικό περιβάλλον που εκτεινόταν από τη Βόρεια Αφρική και την Ασία, μέχρι τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, την Κύπρο, την Κρήτη, περιοχές της σημερινής Ιταλίας και όχι μόνον... Εύλογο ήταν λοιπόν να περιλαμβάνει πολλά στοιχεία, πολιτισμικά, εθνολογικά και ιδεολογικά. Όμως η συνισταμένη της αυτοκρατορίας, πέραν του χριστιανικού στοιχείου που είχε επικρατήσει σταδιακά από τον 3ο μ.Χ. αιώνα και εντεύθεν, ήταν η Ελληνικότητα. Η αλεξανδρινή κοινή ήταν η ενιαία γλώσσα της αυτοκρατορίας, που με τις διάφορες παραλλαγές, προσμείξεις, επιδράσεις, ομιλείτο απ΄άκρου εις άκρον της αυτοκρατορικής επικράτειας. Αρχαία έθιμα και δοξασίες, είχαν μεταλαμπαδευθεί μέσω των λαογραφικών παραδόσεων, στην βυζαντινή κοινωνία, ενώ η παιδεία στο Βυζάντιο, όπως αναπτύχθηκε σταδιακά και κλιμακώθηκε σε τρία στάδια, εδραζόταν στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, ρητορική, νομική, στις αρχαίες τέχνες και επιστήμες. Και ασφαλώς υπήρξαν αιώνες σκοτεινοί, όπως εκείνοι της Εικονομαχίας, ή του διωγμού των Ελλήνων, από μισαλλόδοξους και φανατικούς αυτοκράτορες όπως ήταν ο Θεοδόσιος ο Β΄, ο Ιουστινιανός και οι Ίσαυροι, που υπό την καθοδήγηση φανατικών ιερέων, έκαναν τα πάντα ώστε να μην υπάρξει ελληνική αναγέννηση.

Όμως, η αδέκαστη ιστορική έρευνα, δεν μπορεί να παραβλέψει την ύπαρξη δύο ισχυρών τάσεων στο Βυζάντιο, που ταυτίζονται με την δυναστεία των Κομνηνών, των Μακεδόνων αυτοκρατόρων κατά τον 9ο αιώνα και με την δυναστεία των Παλαιολόγων, από τον 13ο αιώνα και εντεύθεν, οι οποίοι πρωτοστατούν στην στροφή προς το ακραιφνές ελληνικό στοιχείο, στην τέχνη και στον πολιτισμό, κάνοντας τους ιστορικούς να ομιλούν για τη λεγόμενη "Παλαιολόγεια Αναγέννηση", ένα ρεύμα το οποίο οι συγκυρίες δεν επέτρεψαν να εξελιχθεί...

Συνεπώς, με το να προγράφουν κάποιοι φανατικοί και αντιστόρητοι το Βυζάντιο, είναι σα να διαγράφουν χίλια και πλέον χρόνια ελληνικής ιστορίας. Κι αν δεχθούμε το έωλο και ανυπόστατο επιχείρημά τους ότι ο Ελληνισμός δέχθηκε τη χαριστική του βολή με τη Σκυθούπολη, τα Διατάγματα και τους διωγμούς, τότε πώς ανεφάνη ο νεώτερος Ελληνισμός και σε ποιές βάσεις άραγε στηρίχθηκε; 

Θα ήταν αποπροσανατολιστικό εάν ταυτίζαμε το Βυζάντιο με τη μορφή του Ιουστινιανού που έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές, τις βιβλιοθήκες και έπαυσε τα Μυστήρια, ή με τον Ιουλιανό, που θέλησε να αναβιώσει την αρχαία θρησκεία. Το Βυζάντιο ήταν μία πολυδιάστατη πραγματικότητα με πολλές διακυμάνσεις, μεταπτώσεις και επιρροές, ώστε να μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε με μία απλή αναγωγή...

Συνεπώς, με το να απορρίπτουμε τον Μεσαιωνικό Ελληνισμό, είναι αντιεπιστημονικό και ύποπτο, τακτική που μετέρχονται ορισμένοι αυτοαποκαλούμενοι "δωδεκαθεϊστές" ή "Εθνικοί", παραβλέποντας ότι ο ίδιος ο έσχατος όσο και μέγιστος των Νεοπλατωνικών φιλοσόφων, ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός, αν και μη χριστιανός, εν τούτοις προσήλθε και μετείχε στη σύνοδο που συνήλθε στην Φλωρεντία και στην Φερράρα για την ένωση των Εκκλησιών, εκτιμώντας πώς μέσα από την ενότητα και σύγκλιση των δυνάμεων, θα μπορούσε ο Ελληνισμός να ανακάμψει, να αντικρούσει την οθωμανική απειλή και να δρομολογήσει την ανατασιακή του πορεία....

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ