Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ ΜΕ ΕΦΑΛΤΗΡΙΟ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ...

Το Τελεστήριο της Ελευσίνας με το Ανάκτορο όπου εφυλάσσετο η ιερά κίστη με τα μυστηριακά σύμβολα των θεοτήτων, απετέλεσε σημείο αναφοράς όχι μόνο για τον αρχαίο Ελληνικό Κόσμο, αλλά και για την χριστιανική θρησκεία, δημιουργώντας κατ΄ απομίμηση τον Ναό της Αναστάσεως.

Τα πάνσεπτα μυστήρια της Δήμητρας και της Κόρης, αποτελούσαν μία έκλαμπρη μυσταγωγία του Φωτός, που είχε πολλά κοινά στοιχεία με την σημερινή μυσταγωγία του Αγίου Φωτός που τελείται το Μεγάλο Σάββατο στον τάφο του Χριστού! Και, όπως σήμερα, σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, πολλοί πιστοί απ’ όλα τα σημεία του κόσμου προστρέχουν στα Ιεροσόλυμα για την τελετή του Αγίου Φωτός, αντίστοιχα στα Ελευσίνια Μυστήρια, Έλληνες αναζητητές του Φωτός συνέρχονταν απ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της πατρώας γης... 

Η τόσο οικεία στις μέρες μας εικόνα του Πατριάρχη Ιεροσολύμων να εξέρχεται από το κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου που βρίσκεται στο εσωτερικό του Ναού της Αναστάσεως, κρατώντας ανά χείρας το Άγιον Φως της Αναστάσεως, παραπέμπει ευκρινώς στην επιβλητική παράσταση του Κυρίαρχου Ιεροφάντη των Μειζόνων Ελευσινίων Μυστηρίων, τον οποίο οι μυούμενοι αντίκρυζαν να εξέρχεται από τον ναϊσκο τον ευρισκόμενο εντός του Τελεστηρίου, με πυρσό ανά χείρας, εν μέσω φωταψιών που διέχεαν το πάναγνο φως...

 Το φως εκείνο που σε συμβολικό επίπεδο απηχούσε την αναγέννηση της Κόρης Περσεφόνης, δια της επανόδου της στα γήϊνα δώματα εκ του βασιλείου του Άδη, και την επάνοδό της στο φως της Ζωής που επακολουθεί της μεταστάσεως... 

Ο ναΐσκος ο ευρισκόμενος εντός του Τελεστηρίου,  ονομαζόταν Ανάκτορον. Σύμφωνα με την περιγραφή του αρχιερέα των Δελφών, Πλουτάρχου, όταν άνοιγε η πόρτα του ανακτόρου εμφανιζόταν «Μέγα Φως». Την στιγμή εκείνη, κατά την κορύφωση του μυστηριακού δρωμένου της Εποπτείας, ο ιεροφάντης της Ελευσίνας έβγαινε από το Ανάκτορο με αναμμένο τον πυρσό, επιδεικνύοντας εν σιγή στους μύστες έναν «στάχυ θερισμένο εν σιωπή»... 

Ο θερισμένος στάχυς παρουσιαζόταν στους μύστες την στιγμή που άναβε ο πυρσός του Ιεροφάντη, δηλαδή ενώ συνετελείτο η άνοδος της Κόρης στα εγκόσμια και στα ουράνια δώματα...

Η επίδειξη του στάχεως δεν αποτελούσε ένα απλό δρώμενο που σχετίζονταν με την καρποφορία των δημητριακών αλλά, ως κορύφωση του δράματος, συνιστούσε ένα συμβολικό/αλληγορικό δρώμενο που υποδήλωνε την ωρίμανση της ψυχής μέσα από την διέλευση ενσαρκούμενων σταδίων στο πλαίσιο της εξελικτικής και διδακτικής/εμπειρικής διαδικασίας. Επιπλέον, ήταν και ένα σύμβολο της καρποφορίας του ανθρώπινου βίου, ένα σύμβολο των αγαθών πράξεων θα ακολουθούσαν παντοτινά την ανθρώπινη ψυχή.

Παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες υπήρξαν εραστές της ζωής, ωστόσο αυτό δεν τους εμπόδισε στο να αντιμετωπίσουν επίσης με δέος το οριακό γεγονός του θανάτου, βλέποντάς το όχι ως τέρμα, αλλά ως μεταμόρφωση/μεταστοιχείωση της ύλης. Εξ ου και η ρήση "αέρας, γη, νερό, φωτιά θα ξαναγίνω" του μύστη Εμπεδοκλέους. Στα Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια, ο θάνατος αποκτά την προοπτική της ψυχικής απελευθερώσεως από τα δεσμευτικά πλαίσια της ύλης, έχοντας αποβάλλει οριστικά τον φόβο του θανάτου, αφού η μετάσταση συνεπαγόταν την εξύψωση της ψυχής σε ανώτερα δώματα και καταστάσεις μίας άυλης, πλην ουσιαστικής υπάρξεως...

Όπως ορθά διατυπώνει ο Paul Decharme, ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο χιλιάδες υποψήφιοι μύστες μετέβαιναν στην Ελευσίνα ήταν να γνωρίσουν «το μυστικό της ζωής και του θανάτου», ένα μυστικό που κατείχε η σταχυοτρόφος Δήμητρα.

Τα μυστήρια της Ελευσίνας ήταν σε μεγάλο βαθμό μια μελέτη θανάτου αλλά και μια μελέτη της ίδιας της ζωής, ώστε ο άνθρωπος μετά τον θάνατό του να καταστεί ικανός να απολαύσει τους καρπούς του ενάρετου βίου του.

Ο Πλάτων, στον διάλογό του "Φαίδων", παρουσιάζει ευκρινώς την επίδραση που ασκούσαν τα μυστήρια στην κάθαρση της ψυχής, καθώς και την ανταμοιβή των μεμυημένων στην μετά θάνατον ζωή, επισημαίνοντας: «εάν κανείς κατέλθει στον Άδη χωρίς να μυηθεί στα μυστήρια και στις τελετουργίες, η θέση του θα είναι εις τον βόρβορον, ενώ ο κεκαθαρμένος και μεμυημένος, όταν φθάσει εκεί θα κατοικήσει με τους θεούς». 

Ο ποιητής Πίνδαρος, σχετικά με το έργο των Μυστηρίων, αναφέρει τα ακόλουθα: «Ευτυχισμένος είναι όποιος κατεβαίνει στην γη έχοντας γνωρίσει εκείνα (τα μυστήρια) διότι γνωρίζει το τέλος της επίγειας ζωής, γνωρίζει όμως και την νέα αρχή που χαρίζουν οι θεοί». 

Όπως ακριβώς αναφέρει και ο Εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος: «Αθάνατοι θνητοί, θνητοί Αθάνατοι ζώντες των εκείνων θάνατον, τον δε εκείνων βίον τεθνεώτες».

Οι μύστες στην Ελευσίνα διδάσκονταν ότι μετά την μετάσταση, επέρχεται διαχωρισμός του σώματος από την ψυχή, όπου τα μεν υλικά στοιχεία που τον συνθέτουν επανέρχονται στην μητέρα γη, ενώ η ψυχοπνευματική του ουσία ανέρχεται προκειμένου να προπαρασκευασθεί για την επερχόμενη ενσάρκωσή της, γεγονός το οποίο θα της επιτρέψει την σταδιακή της, εμπειρικώ τω τρόπω, εξέλιξη...

Η Πολύκαρπος Δήμητρα δεν ήταν μόνο η θεά της γεωργίας και της βλάστησης. Ήταν πρωτίστως η Θεά που δίδασκε, μέσα από τα μυστήριά της, τον τρόπο ανελίξεως της ανθρώπινης ψυχής η οποία μετά τον φυσικό θάνατο επιζητεί να ενωθεί με το πρωταρχικό της είναι, τον κόσμο από τον οποίο έλκει την προέλευσή της...

Όπως ένας σπόρος θάβεται στη γη για να φυτρώσει ένα νέο φυτό, ομοίως και ο άνθρωπος ερχόμενος επί της γης καταπνίγει την θεία ουσία του από την τιτανική μορφή του, προκειμένου μέσα από την δοκιμασία και την προσπάθεια να ανέλθει και να ανακτήσει την αληθινή του προέλευση, στα ουράνια δώματα...

Αυτόν τον ανώτερο προορισμό, της εξομοιώσεως δηλαδή του ανθρώπου προς το θείον διαμέσου της ασκήσεως της αρετής, διδάσκονταν και οι μυούμενοι στα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι μύστες διδάσκονταν την αληθινή άσκηση της αρετής, δηλαδή την εγκράτεια, την σωφροσύνη, την δικαιοσύνη, την αγαθότητα, την αποχή από κάθε κακία και την αληθινή θεοσέβεια...

«Η Χρήσις των Μυστηρίων», γράφει ο Decharme, «είχε ως αποτέλεσμα τον καθαρμό της ψυχής από τους ρύπους της». Τα μυστήρια της Ελευσίνας εξύψωναν τον άνθρωπο και συνέβαλλαν στην ίδια κατεύθυνση που εργάστηκαν και οι Έλληνες σοφοί: Να περιορίσουν τον σαρκικό-υλικό άνθρωπο και να αναδείξουν έναν αναγεννημένο πνευματικό άνθρωπο. Έδιναν νόημα στο Δελφικό παράγγελμα «Γνώθι Σαυτόν» και ωθούσαν τον άνθρωπο σε ανώτερα ιδανικά.  

Γράφει ο Πορφύριος στο έργο του Περί Αγαλμάτων: «εν δε τοις κατ’ Ελευσίνα μυστηρίοις ο μεν Ιεροφάντης εις εικόνα του δημιουργού ενσκευάζεται, δαδούχος δε εις την του ηλίου, και ο μεν επί τω βωμώ εις την σελήνης ο δε ιεροκήρυξ Ερμού». Το ρήμα «ενσκευάζω» σημαίνει ετοιμάζω ή προπαρασκευάζω, ενώ η παθητική του φωνή, «ενσκευάζομαι», σημαίνει «είμαι ενδεδυμένος».

Τα ηθικά διδάγματα που αποκόμιζε ο μύστης μέσα από την μύησή του στα Μυστήρια της Ελευσίνας, ήταν ένας οδηγός που τον κατεύθυνε σε μια ασκητική και ευλαβή ζωή, χωρίς ακρότητες και υπερβολές, με αγνότητα και αγαθότητα, έχοντας πάντα ως σκοπό να εισέλθει στον «ιερόν λειμώνα» ώστε να καταλάβει και αυτός μια θέση μεταξύ των οσίων και των ηρώων. Όπως την κατάλαβε ο Σωκράτης ο οποίος ήπιε με νηφαλιότητα το κώνειο, διότι είχε επίγνωση ότι μετά τον θάνατο θα συναντούσε τους ήρωες και τους αγαπημένους του αγαθούς φίλους.

«Αλλά έφτασε πια η ώρα να πηγαίνουμε», λέει ο Σωκράτης στο κλείσιμο της απολογίας του, «εγώ για να πεθάνω και εσείς για να ζήσετε. Ποιός από τους δύο μας πηγαίνει σε καλύτερη μοίρα δεν το ξέρει κανείς αλλά παρά μόνον ο Θεός».

Δια τούτο και ο μυσταγωγός Σπυρίδων Νάγος, αναφέρει ότι η Ελευσίνα υπήρξε η Δας της Ανθρωπότητος. Ο πυρσός εκείνος που μεταλαμπαδεύει το ανέσπερο φως στο διηνεκές του χρόνου και των εποχών, προς ανάσταση, ανάταξη και Τελειοποίηση του Ανθρώπου...

ΑΝ. ΣΤΑΘΕΑΣ