ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ, ΣΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ...

Η εορτή των Θεοφανείων, ανάγεται σε μία αρχέγονη παράδοση που σχετίζεται με την εορτή των Πλυντηρίων. Κατά την ημέρα αυτή, οι αρχαίοι μας πρόγονοι μετέφεραν τα αγάλματα στην θάλασσα ή σε ποταμούς και τα έπλεναν. Το θαλάσσιο υδάτινο στοιχείο, προσλαμβάνει τον χαρακτήρα της Καθάρσεως και του Εξαγνισμού, της αποβολής κάθε τι του αρνητικού και την απόδοση και πάλι σε μία κατάσταση αγνότητας και αμόλυντης μορφής...

Η διεξαγωγή των τελετών αυτών γινόταν σύμφωνα με την ακόλουθη παράδοση: Κατ’ αρχάς επραγματοποιείτο εξαγνισμός στον ναό της Παλλάδος Αθηνάς, στην Ακροπόλη των Αθηνών. Κατά αυτό το χρονικό διάστημα, το Ιερό δένονταν με σχοινιά. Οι ιέρειες του ναού οι επιφορτισμένες με τον καθαρισμό ήταν παρθένες, οι οποίες ονομάζονταν «λουτρίδες» και «πλυντρίδες», αλλά και μία ακόμη η οποία λεγόταν «κατανίπτης», επιφορτισμένη ειδικά να επιμελείται του πλυσίματος του αγάλματος της θεάς. Και η προπαρασκευαστική αυτή εργασία αποτελούσε την εορτή των Καλλυντηρίων.

Επακολουθούσε η μεγάλη ήμερα των Πλυντηρίων. Σε αυτά τα τελέσματα, κύριο μέρος καταλάμβαναν οι λεγόμενες «Πραξιεργίδες», ιέρειες οι οποίες ήταν υπεύθυνες να ετοιμάζουν το άγαλμα προς λουτρό, βγάζοντας από αυτό τα ενδύματα του και τα κοσμήματα και καλύπτοντάς το με πέπλα. Έπειτα, μετά το λουτρό, το άγαλμα στολιζόταν ως είχε. Τότε ακριβώς άρχιζε η πομπή, υπό την εποπτεία των «νομοφυλάκων». 

Το άγαλμα της θεάς μεταφερόταν επισήμως προς την θάλασσα του Φαλήρου, "βαπτιζόμενο" εντός της θαλάσσης και παρέμενε εκεί όλη την ημέρα. Η ημέρα αυτή εθεωρείτο για την πόλη των Αθηνών ως "αποφράς", διότι η  υστερούνταν κατά το χρονικό αυτό διάστημα, την προστασία της πολιούχου θεάς, λόγω της απουσίας του αγάλματός της από τον Παρθενώνα. 

Η επισημότητα και η σημασία της τελετής, επέβαλλε την παύση κάθε εργασίας, σε ένδειξη θεοσέβειας. Κατόπιν, το άγαλμα της Θεάς επανέρχονταν στην Αθήνα, εν μέσω εφήβων οι οποίοι κρατούσαν δάδες αναμμένες, και των «Πραξιεργίδων», προκειμένου να τοποθετηθεί και πάλι στο ιερό. 

Ο μεταγενέστερος χριστιανισμός, ταύτισε την ημέρα αυτή με την βάπτιση του Χριστού και την μεγένθυνση του φωτός... Η βάπτιση των αγαλμάτων μετετράπη σε βάπτιση του Ιησού. Πρόκειται για την τελευταία μεγάλη εορτή του Δωδεκαημέρου. 
Ετυμολογικά ο όρος "Θεοφάνεια" προέρχεται εκ του θεός+φαίνω, δηλαδή η θεϊκή εκδήλωση, η Επιφάνεια του θείου, η οποία μάλιστα προσλαμβάνει τρισυπόστατη μορφή, ενέργεια καταφανώς με μεταφυσικό υπόβαθρο, γεγονός το οποίο καταδεικνύεται και από το ακόλουθο Κοντάκιο των Θεοφανείων, το οποίο έχει ως ακολούθως, υμνώντας το Φως: 

«Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη
και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς
εν επιγνώσει υμνούντας Σε
Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτον».

Αυτή η συνέχεια της παραδόσεως, καταδεικνύει ότι όντως "Η Αρχαία Ψυχή, Ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη", ως εύστοχα διεκήρυξε και ο Κωστής Παλαμάς... 

Αξίζει πραγματικά να εμβαθύνουμε στα ήθη, έθιμα και στις παραδόσεις που σχετίζονται σε λαογραφικό και τελετουργικό επίπεδο, ανά περιοχή, με τις εορτές αυτές, γιατί μέσα από την μελέτη, την εμβάθυνση και την συγκριτική ανάλυση και αντιστοίχηση των αρχέγονων δοξασιών και τελετών προς τις παλαιοχριστιανικές, θα διαπιστώσουμε πόσα κατάλοιπα έχουν περισωθεί, ή μεταλαμπαδευθεί στη νέα θρησκεία. Και αυτό όχι λόγω της δογματικής εκκλησίας, αλλά χάρη στην επιμονή τοπικών πληθυσμών να περισώσουν μέρος των παραδόσεών τους, σχετιζόμενες με αυτές επί αιώνες, καθ΄ ότι είχαν χαραχθεί βαθειά στην ψυχή τους αλλά και στην υποσυνείδητη διάνοια...

Ι. ΛΑΜΠΑΔΙΤΗΣ